Melike Sarıkaya/ Milliyet.com.tr – Dünya genelinde süratle artan nüfus ve kentleşmeyle inşaat dalı ağır bir çalışma içerisine girdi. Her geçen gün yenilikçi ve sürdürülebilir çalışmalara muhtaçlık duyan inşaat bölümünde, yeni bir beton üretimi gündemde. Yıkılan binalardan elde edilen gereçler ve havadan çekilen karbonla üretilen beton, sürdürülebilirliği mümkün kılabilir. Tokyo Üniversitesi’nde misyon yapan araştırmacılar tarafından geliştirilen bu prosedür 2021 yılında ortaya çıktı. Klâsik beton üretiminde kullanılan kireçtaşının yerine, yıkılan binalardan elde edilen beton ve havadaki karbondioksiti kullanarak kalsiyum karbonat betonu bir ihtilal niteliğinde olabilir mi? Sakarya Üniversitesi Araştırma Dekanlığı Dekanı ve İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu, Milliyet.com.tr için kıymetlendirdi.
‘HER BİNADAN ÇIKAN BETON ATIĞI FARKLI’
Deprem başta olmak üzere doğal afetler ve kentsel dönüşüm üzere nedenlerle büyük oranda inşaat atığı meydana geliyor. Bilhassa Kahramanmaraş sarsıntılarının akabinde Türkiye’nin bu meseleyle baş etmenin yollarını aradığını lisana getiren Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu, bu betonun nasıl geliştirildiğini, “Yıkılan binaların atıklarının geri dönüşümünde en önemli, tuğla, sıva, cam, kiremit, ahşap, beton ve öbür birçok atık meydana geliyor. Bu atıklardan olan yıkıntı beton atıkları betonun dayanım kazanma sürecindeki doğal düzeneği sonucu yüksek ölçüde kalsiyum hidroksit içerir. Sönmüş kireç olarak isimlendirilen bu kalsiyum hidroksitin en değerli özelliği karbondioksitle yansımaya girerek kalsiyum karbonat oluşturmasıdır. Bu süreç kireç çevrimi olarak da bilinen tabiatta daima meydana gelen ve binlerce yıllık bir düzeneğin eseridir. Çimentonun suyla tepkisinin temel iki bileşeninden biri olan kalsiyum hidroksit ise yıkıntı binalardan elde edilen beton atıklarında binanın tipi ve yılına nazaran değişik oranlarda bulunur. Bu atıklar uygun halde tasnif edilerek, kırılarak ve ayrıştırılarak içerisine gerektiğinde kireç temelli atık materyallerle destek edildiğinde havadaki karbondioksit ile birleşerek betona misal bir yapı alır” diyerek anlattı.
Sözlerine havadan üretilen betonun ne olduğunu anlatarak devam eden Prof. Dr. Emiroğlu, “İşte bu materyal beşerler tarafından havadan üretilen beton olarak bilinir. Bu yapı materyali teknik manada ‘kalsiyum karbonat betonu’ olarak isimlendirilebilir. Temel olarak iki ana bileşenden oluşur: Yıkılan binalardan yahut endüstriyel kaynaklardan elde edilen kalsiyum hidroksit ve havadan elde edilen karbondioksit. İki bileşen, kimyasal bir tepki sonucunda birleştirilerek yeni bir beton çeşidi oluşturulur” dedi. Üretilen bu yeni betonun her binada kullanılıp kullanılamayacağı merak edilirken Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu her binadan çıkan beton atığının farklı olduğuna değinerek, betonda kullanılan çimento cinsinin, personellik kalitesinin ve binanın yaşının, en değerli parametrelerden olduğunu vurguladı.
Bu münasebetlerle her yıkılan binadan beton üretilemeyeceği bilgisini paylaşan Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu, “Bu betonun her binadan, en azından tıpkı kalitede üretilmesi zordur. Zira yıkılan binaların içerdiği materyallerin kalitesi ve ölçüsü farklılık gösterir. Ayrıyeten kimi binaların yıkım süreçleri sırasında gereçlerin geri kazanımı için uygun olmayan süreçler uygulanabileceğinden bu betonların üretimi için uygun olan yıkılan binaların makul kriterleri karşılaması gerekiyor. Bu istikamette hem ülkemizde hem de dünya genelinde çalışmalar sürdürülüyor” diye konuştu.
DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASINA KATKISI BÜYÜK
Yenilenebilir beton üretiminin geliştirilen bu betonla mümkün olabileceğini söyleyen Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu, “Çünkü bu betonlar, en net tabirle doğal kaynakların tüketimini azaltmaya adaydırlar. Bilindiği üzere olağan beton üretimi için hem çimento hem de agrega ihtiyacı nedeniyle doğal kaynaklar tehlike altındadır. Böylelikle bu betonların üretimi için gerekli kalsiyumun hem atık betonlardan elde edilmesi hem de destek olarak öteki kalsiyum kaynaklı atıkların kullanılması yenilenebilir üretim süreçlerini hayli destekler. Ayrıyeten bu betonların üretimi sırasında havada var olan karbondioksitin bağlanmış olması, bu kirleticinin atmosferden uzaklaştırılmasına ve etraf kirliliğinin azaltılmasına katkı sağlar. Karbon yakalama teknolojilerinin geliştirilmeye başlandığı günümüzde atık eserlerden havadaki karbonu bağlayarak yenilenebilir yapı gereci üretmek ve bir öteki manada doğal bir karbon yakalama sürecine katkı sağlamak mümkün olur. Bahsi geçen yeni yapı materyalinin yani kalsiyum karbonat betonunun yaygınlaştırılması hem inşaat yıkıntı atıklarının idaresine katkı sunması hem de havadaki karbon ölçüsünü azaltması açısından doğal kaynakların korunmasına katkı sunuyor” diyerek sürdürülebilirliğin bu çalışmayla mümkün olduğunu aktardı.
‘BELİRLİ ŞARTLARDA TEST EDİLSİN’
Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu sarsıntıya uygun betonarme yapı tasarlarken betonların tasarlamada kıymetli bir yeri olduğunu söyledi. Betonun yalnızca suyla karıştırılarak ortaya çıkan bir eser olmadığını vurgulayan Prof. Dr. Emiroğlu üretilen bu betonun da birtakım testlerden geçirilmesi gerektiğini şöyle anlattı:
“Betonarme bir yapıda beton basınç gerilmelerini demir donatı ise çekme gerilmelerini karşılar. Münasebetiyle betonarme yapıların mekanik dayanımları açısından betonun dayanımı kıymetli bir ögedir. Beton, birlikte kullanıldığı demir donatıyı paslanma, yangın üzere çevresel tesirlerden de korur. Bu istikametiyle binalarımızdaki betonun yeri güzel bilinmeli; betonun kalitesi, üretimi, bakımı ve yanlışsız kullanımının hayati kıymet taşıdığı unutulmamalı. Şunu söylemeden geçemeyeceğim, beton çimentonun bir ölçü su ile karıştırılıp kalıba yerleştirildikten sonra bahtına terkedilecek bir gereç asla değildir. Havadan karbonun atık gereçlerdeki sönmüş kireçle birleşerek katılaştığı ve dayanıklılık kazandığı yapı gerecinin sağlamlığı, öbür beton cinsleri ile karşılaştırıldığında kıyaslanabilir seviyededir. Hatta düşük geçirimlilik üzere birtakım avantajları da bilinir. Tekrar daha evvel belirttiğim üzere bu gereçlerin son dirençleri ve kalitesi kullanılan hammadde ve üretim tekniğine epeyce bağlıdır. Bu nedenle bu yapı gereçlerinin günümüzde kullandığımız betonlarda olduğu üzere makul şartlar altında test edilmesi ve onaylanması gerekir.”
‘TEŞVİK EDİLMELİ, TEŞEBBÜSLER SEVİNDİRİCİ’
Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu bu betonların beton yol kaplamalarında, bina temellerinde, köprüler ve binalar üzere birçok alanda kullanılabileceğini aktarırken, şu an ki bilgiler doğrultusunda her yapıda bu betonun kullanılmasının gerçek olmadığını belirtti. Prof. Dr. Emiroğlu, bu betonun bilhassa yüksek dirençli betonlara gereksinimi olan kimi uygulamalardaki yapıların muhtaçlıklarını şimdi karşılayacak seviyede olmadığını söz etti.
İnşaat bölümünde birçok değişikliğe yol açabilecek bu beton hakkında değerlendirmede bulunan Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu, “Bu betonlar, atık gereçlerin, bilhassa inşaat yıkıntı atıkları ile kireç içeren öbür endüstriyel atıkların geri dönüşümünü büyük oranda teşvik edebilir. Ayrıyeten bu betonların üretimiyle etraf kirliliğinde büyük azalmalar olacaktır. Unutulmamalıdır ki üretimi de her yeni üretimde olduğu üzere kimi dezavantajları birlikte getirebilir. Bunların başında inşaat yıkıntı atıklarının ayrıştırılması kırılması, öğütülmesi, elenmesi stili süreçler için özel ekipman ve teknikler gerekir. Bu, büyük ölçüde yatırımı ve iş yükünü birlikte getirir. Lakin ülkemizde bu istikamette akademik ve endüstriyel teşebbüslerin olması sevindirici bir durum olarak kıymetlendirilebilir. Tüm bunların yanında bahsettiğim dezavantajlar, bilhassa eklemeli imalat üzere yeni kuşak sanayi uygulamalarıyla azaltılabilir, fırsata çevrilebilir düzeydedir” dedi.
‘TÜRKİYE’DE DE ÜRETİM İÇİN ÇALIŞMALAR YAPILIYOR’
Türkiye’de birçok araştırmacının geri dönüştürülmüş inşaat yıkıntı atıklarından yeni yapı gereçleri üretimi için çalışmalar yürüttüğünü söz eden Prof. Dr. Mehmet Emiroğlu, kelamlarını şöyle noktaladı:
“Başta yapı gereci alanındaki araştırmacılar olmak üzere inşaat mühendisliği ve mimarlık kısmı akademisyenlerin atıklardan yapı gereci üretimi ve havadan karbonu bağlayarak yapı gereci üretimi konusunda çalışmalarını yakından takip ediyoruz. Hasebiyle sevinerek söylemek gerekir ki Türkiye’deki birtakım üniversiteler ve araştırma kuruluşları, bu tıp yapı gereçlerinin üretimi üzerine çalışmalar yürütüyor. Bunun dışında, inşaat kesiminde farklı yenilenebilir materyaller de bulunuyor. Örneğin geri dönüştürülmüş cam, geri dönüştürülmüş plastik ve geri dönüştürülmüş araba lastikleri, atık tuğla ve kiremit benzeri malzemeler, uygun biçimde öğütülmesi yahut tasnif edilmesi yoluyla yeni ve sürdürülebilir inşaat materyallerinin üretiminde bedellendiriliyor. Bu tarafta inşaat gereçleri üretimi açısından sorumlu bir tüketimin adımlarının kamu-akademi-iş dünyası uyumu ile atıldığını söylemek mümkün.”