Kuduz, insanlarda ve birçok göğüslü hayvanda ölümcül seyreden, hayvanlardan insanlara bulaşan ve her iki kümeye dahil bireylerde ortak olarak şekillenen zoonotik bir hastalık.
Prof. Dr. Sarp Üner, ölümcül seyreden kuduzdan korunmada aşının hayat kurtarıcı olduğunu belirterek, “Her yıl 29 milyondan fazla şahsa temas sonrası gözetici uygulamalarla yüz binlerce kuduza bağlı mevt önlenmektedir” dedi.
BELİRTİLERE DİKKAT
Kuduz virüsünün temastan sonra santral hudut sistemine ulaşmasının günlerce hatta haftalarca sürebildiğinden hastalığın kuluçka müddetinin genelde 2-3 ay ortasında olduğunu anlatan Üner, kuluçka müddetinin alınan virüs ölçüsüne, yaranın santral hudut sistemine olan yakınlığına, ısırılan bölgenin hudut dokusunun sıklığına, yara büyüklüğüne ve ısırılan yerde giysi, eldiven üzere gereçlere nazaran bir hafta ile bir yıl ortasında değişebildiğine dikkati çekti.
Prof. Dr. Üner, kuduzun birinci ve erken devir semptomlarının ateş, kusma, ishal, karın ağrısı ve sindirim sistemi huzursuzluğu biçiminde olduğunu ve insanlarda klinik belirtiler ortaya çıkmadan kuduz tanısı konulmasının da mümkün olmadığının altını çizdi.
İlerleyen devirde halsizlik yorgunluk, felç gibisi durumdan susama, kaygı üzere iç uyaranlara yahut ışık, ses, gürültü üzere dış uyaranlarla gelişen sonluluk, endişe ve telaş haline kadar değişik bulguların görülebildiğini aktaran Üner, kesin teşhisin laboratuvar doğrulama ile yapıldığını söyledi.
“KORUNMA YAKLAŞIMLARI HAYAT KURTARICIDIR”
Üner, klinik bulgular geliştikten sonra kuduzun özgün bir tedavisi olmadığına işaret ederek, “Kuduz, şayet temas sonrası gerekli müdahale yapılmazsa yüzde 100 öldürücü bir hastalıktır, lakin temas sonrası korunma önlemleri erken ve uygun halde alınırsa hayat kurtarıcıdır, bu şahıslar hastalığa karşı yüzde 100 korunur” dedi.
Sahipli ve sahipsiz kedi ve köpeklerin aşılanmasının kuduz olaylarını sıfırlamak için atılabilecek en değerli adımlardan biri olduğunu vurgulayan Üner, korunmada önleyici önlemlere ve aşılamanın değerine dikkati çekti.
Hayvanların aşılanmasının yanı sıra kuduz riski olan hayvanlarla sık temas eden bireylere temas öncesi hami uygulamalar olarak tanımlanan ve aşılamayı da içeren “profilaksi” protokolünün yapılması gerektiğini belirtti.
Üner, kuduz riskli teması olan herkese temas sonrası önleyici uygulamaların yapılmasının koşul olduğunun altını çizerek, şunları kaydetti:
“Bu kapsamda, kuduz riski olan hayvanlarla sık temas eden şahıslara temas öncesi ve kuduz riskli teması olan herkese temas sonrası kollayıcı uygulamalar olan profilaksi uygulanmalı.
Kuduz açısından riskli (veterinerlik doktor, hayvan bakıcısı) ve yüksek riskli (Kuduz araştırma laboratuvarı ve kuduz aşısı üretiminde) işlerde çalışanlar ile yaban hayat ile temas riski yüksek olan tabiat sporları yapanlar ve kuduz riskli temas halinde uygun tıbbi yaklaşımın verilemeyeceği bölgelere seyahat edenlere temas öncesi aşı önerilir.”
Kuduzun, hasta olma ihtimali olan hayvanlardan insanlara ve hayvanlara, çoklukla açık yaraya salya teması, ısırıklar yahut çizikler yoluyla yayıldığını aktaran Üner, bu tıp temasların riskli kabul edildiğini söyledi.
“GEREKTİĞİNDE ANTİBİYOTİK TEDAVİSİNE BAŞLANMALI”
Prof. Dr. Üner, kuduz olduğundan şüphelenilen bir hayvanla temastan sonra yaranın derhal bol sabun ve suyla yıkanmasının hayati kıymet taşıdığını belirterek, sonrasında vakit kaybetmeden bir sıhhat kuruluşuna başvurulması gerektiğini anlattı.
Temas sonrası hastanın yarasının tıbbi bakımı yapılması ve hastanın tetanos aşısı durumunun kıymetlendirilmesi gerektiğini lisana getiren Üner, “Kuduz riski taşıyan bir temastan sonra, yaraya durumuna nazaran bakım yapılmalı, hasta tetanos aşısı açısından değerlendirilmeli, gerektiğinde antibiyotik tedavisine başlanmalı, bunların yanı sıra 4 doz kuduz aşısı ve bağışıklık serumu olan kuduz immünglobulini desteği verilmeli. Bunlar, ömür kurtarır. Her yıl 29 milyondan fazla bireye temas sonrası kollayıcı uygulamalarla yüz binlerce kuduza bağlı vefat önlenmektedir” bilgisini verdi.
Prof. Dr. Üner, veriler kuduz olaylarından büyük oranda köpeklerin sorumlu olduğuna işaret ederek, “Sahipli sahipsiz kedi ve köpeklerin tamamının kuduz aşısı yapılması gerekmektedir. Zira, kuduz kuşkulu ısırıklarda köpek ısırıklarının oranı yüzde 95’tir. Kuduzun bulaşmasında en kıymetli etken köpeklerdir” dedi.
BU YILIN TEMASI “KUDUZ: TEK SIHHAT, SIFIR ÖLÜM”
Kuduz aşısının, bilim insanı Louis Pasteur tarafından 1885’de bulunduğunu anımsatan Üner, Dünya Kuduz Günü’nün, kuduz aşısını bulan Pasteur’ün vefat yıl dönümü olan 28 Eylül’de dünyanın en ölümcül bulaşıcı hastalığı ile ilgili farkındalığı artırmak, tedbire ve denetim eforlarını geliştirmek için tüm bölümleri, kuruluşları ve başka paydaşları birleştiren bir aktiflik olduğunu söyledi.
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından, 2007’de başlatılan aktifliğin bu yılki temasının “Kuduz: Tek Sıhhat, Sıfır Ölüm” olarak belirlendiğini aktaran Üner, “Bu yıl için belirlenen tema ile Covid-19’un halk sıhhati üzerindeki önemli tesirini ve global olarak kuduz denetim programlarındaki gerilemeyi göz önünde bulundurarak, kuduzla çabada son birkaç yılda azalan ivmeyi yine kazanabilmek amaçlanmaktadır” diye konuştu.
“AŞI İLE ÖNLENEBİLİR”
Üner, “Tek Sağlık” kavramının, hastalık denetim programlarına giderek daha fazla yerleştiğini belirterek, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Covid-19 ve antibiyotiklere direnç üzere örneklerin de gösterdiği üzere, ‘insan, hayvan ve etraf sağlığı’ ayrılmaz bir formda birbirleriyle irtibatlıdır. Kuduzun ortadan kaldırılması için belirlenen DSÖ tarafından 2030 yılına kadar köpek kaynaklı insan kuduz ölümlerinin sonlandırılması maksadına ulaşma, ilgili bütün sektörlerinin iş birliği ile ‘Tek Sağlık’ yaklaşımının hayata geçirilmesine bağlıdır.
Bu gaye, kuduzun aşıyla önlenebilir bir hastalık olduğunu vurgulamakla birlikte, klinik belirtilerin başlamasını takiben neredeyse her vakit ölümcül bulaşıcı bir virüs hastalığı olduğu unutulmamalı.”
Hastalıkla çabada aşının ehemmiyetine işaret eden Üner, “Kuduz, maruziyet sonrası aşı üzere önleyici önlemler olan profilaksinin vaktinde uygulanması yoluyla yüzde 100 önlenebilir bir hastalıktır. Kuduz hadiselerinin yüzde 99’u köpek aracılığı ile olup, hastalık yükü orantısız bir biçimde kırsal bölümdeki fakir nüfusta ağırlaşmaktadır ve hadiselerin yaklaşık yarısı 15 yaşın altındaki çocuklarda görülmektedir.” dedi.
Üner, birçok ülkede kuduz bildiriminin mecburî olmasına karşın, izlemlerin ekseriyetle zayıf olduğunu tabir ederek, şu bilgileri paylaştı:
“Yaygın olarak eksik bildirim ve belirsizlikler nedeniyle insanlarda ve hayvanlarda gerçek hastalık yükünün çok daha fazla olması olasıdır. Dünyada her yıl yaklaşık 59 bin kişi, Ülkemizde de 1-2 kişi kuduza bağlı nedenlerle ölmektedir. Genel olarak baktığımızda, kuşkulu sayısı, dünyada 29 milyon ve Türkiye’de 250 bin civarındadır. Temas sonrası, uygun vakitte aşıyı da içeren muhafaza tedbirleri alınmasıyla dünyada kuduza bağlı yüz binlerce hayat kurtarılmaktadır.”
Klinik bulgular geliştikten sonra kuduz hastalığının özgün bir tedavisi olmadığının altını çizen Üner, “Kuduz, mevtle sonuçlanan bir hastalık olduğundan, korunma yaklaşımları hayat kurtarıcıdır. Sahipli ve sahipsiz kedi ve köpeklerin aşılanması, 2030 yılı gayesine ulaşmak için atılabilecek en kıymetli adımlardandır. Temas öncesi, temas sonrası insanların aşılanması, hastalıktan korunmada temeldir. Risk gurubunda bulunan bireylerin de kesinlikle temas öncesi aşılanması önemlidir” ihtarında bulundu.