Gündüz Vassaf’ın 7 yılda yazdığı kitabı ‘Ressamın İsyanı’, Everest Yayınları tarafından yayımlandı. ‘Azize Lucia’nın Gömülüşü’ tablosuyla büyülenen romanın ana karakteri, Caravaggio’nun hayat kıssasından yol çıkarak ülke ülke, tablo tablo gezerek aşkı, haksızlığı ve hayatı sorguluyor.
Vassaf kitapta, görüşleri nedeniyle 1600 yılında Roma Katolik Kilisesi’nin Engizisyon Mahkemesi’nde yargılanıp, sapkın ilan edilen ve Roma’da konuşmaması için yüzüne demir maske geçirilerek canlı diri yakılarak idam edilen Giordano Bruno’nun hakkını da arıyor. Vassaf kitabın sonunda, Papa’dan Bruno için adalet ve özür talep ederken, Change.org üzerinden bir de anket düzenliyor; bu anket için de okuyucuların ve haksızlığa karşı durmak isteyenlerin imza atmasını bekliyor.
Amerika’da bulunan Gündüz Vassaf’la ‘Ressamın İsyanı’nı konuştuk. Vassaf, sevgiyle haksızlıklara karşı nasıl başa çıkılacağını da anlattı.
Caravaggio’yu anlatma nedeniniz ne?
Öncelikle ‘Mostari: Bir Köprü Bekçisinin Günlüğü’ kitabına dönmem lazım. Mostar’da yaşamaya gitmiştim, niye gittiğimi bilmiyordum; kuzenimin konutu vardı, farklı bir kültürü yaşamak istemiştim. Not tutmaya başladığımda kitap olacağını bilmiyordum. Mesken köprü görünümlüydü, daha bavulu boşaltmadan köprüye koştum ve ondan sonra aylar boyunca günde 10-15 saat köprü başında not tuttum; o da bir kitap oldu. Sonra tıpkı formda öteki bir ülkeyi, diğer bir lisanı tanımak için bir arkadaşım beni Sicilya’da dolaştırdı. Sonunda Ortigia Adası’nda yer bulduk, Caravaggio’nun resmi diye kilisede işaret gördüm. Birinci gün kilise kapalıydı, tekrar gittim. Sicilya güneşi kasvetli, kilise karanlık, Caravaggio’nun resmi de karanlık… Kiliseye girip çıktım. Ben kimim ki berbat bir fotoğraf diyeceğim… Tekrar gittim, kilisede oturdum, not tutmaya başladım. Sonraki gün aynı… Mostar Köprüsü’ndeki rolüm üzere lakin köprü beni mıknatıs üzere tutuyordu.
Sicilya’da her gün oturup yazmaya başladım. Vakitle ve Caravaggio’nun hayatını okudukça, tanıştıkça, bir halde Caravaggio’dan çok, resmi beni içine aldı. İnsan bir şeye tutulunca tesadüfler manalı olur. Caravaggio’nun Ortigia’ya gelişiyle benim Sicilya’ya gelişim 400 yıl evvel tıpkı gün. “O da tıpkı gün havayı burada solumuş” dedim. Giderek onunla özdeşleşmeye başladım. Sonra ona yapılan haksızlığa karşı notlarım, okumalarım ve hislerim bir tıp isyana dönüştü. Kitaba da yansıdı.
‘SANATA YAPILAN HAKSIZLIKLARIN HEPSİ BİR CİNS MANİFESTOYA DÖNÜŞTÜ’
Kitaptaki karakterle bir özdeşim kurmuşsunuz üzere geldi. Caravaggio da fotoğrafta alışılmışın dışında sayılıyor, siz de Boğaziçi Üniversitesi’nde o denli sayılmışsınız, kitapta da bahsediyorsunuz. Bu kendi üzerinizden de bir hak arayışı mı? O gün söyleyemediklerinizi bugün söylemek için mi?
Benim ve tanıdıklarımın yaşadığı haksızlıklar, Demirtaş’ın, Osman Kavala’nın hapishanede olmaları, bayana, sanata yapılan haksızlıkların hepsi bir cins sevgiden kaynaklanan manifestoya dönüştü. Lakin beşere sevgiden kaynaklanan bir manifestoya dönüştü. Tahminen de kitaptaki anlatıcının aşk kıssası onun öfkesini yumuşattı; işin dokunuşu, tahminen sevgi dokunuşu oldu. O öfkeler sevgiyle yumuşadı.
Şiddetin sevgiyle yumuşayacağını düşünüyorsunuz. Kitaptaki karakter biraz aşktan kaçan, çapkın bir karakter. Kendisini seven bayan kovalıyor üzere bir hal oluyor.
Bunu karaktere sormak lazım. Tahminen karakter de kovalanmayı bekliyordu, tahminen de onu üzmek istemiyordu. Üzmek istemediği için kendisi istek etmese bile kendisini seven bayanı üzmemek için bütün gün kilisede vakit geçiren, farklı, garip ve yalnız birisi tıpkı vakitte… O da bir tıp Santa Lucia aşığı. Merasime birlikte katılıyorlar, tanıdığı erkeklerden değil, tahminen onun için de onu benimsiyor. İlgilendikleriyle o da ilgileniyor.
‘TÜRÜMÜZÜN TÜKENİŞİNE SEYİRCİ KALIYORUZ’
İnsanların insanlıktan çıkmasından, fikrin tarihe karışmasından ve robotların dünyayı ele geçirmesinden korkuyor musunuz?
Hem de nasıl!? Bu soruyu sorduğunuz ve bu hususa dikkat çektiğiniz için yalnızca kendim ismine değil, herkes ismine, insanlık ismine teşekkür ederim. Zira bildiğimiz manada yapay zekayla, yapay genel zeka farklı birer kavram. Yapay zeka satranç oynayabilir, kazanabilir, dünya ustasını yener, yendi de. Lakin dama oynayamaz zira damaya programlanmış değil. Fakat damaya programlanırsa, dama oyuncusunu yenebilir. Halbuki bu korktuğumuz genel yapay zeka, kendi kendine öğrenen, kendi programlarını yapabilen birisi. Onun için dünyaya barış nasıl gelebilir diye sormaya bile gereksinim yok zira bizim bildiğimiz, konuştuğumuz ne varsa otomatikman yapay zekaya yansıyor. Şayet ‘insan olmazsa dünyada barış olur’ diye bir karar verirse sistemi, ekonomiyi hepsini her şeyi çökertebilir. Bir salgın da yayabilir isterse, onun için korkuyorum.
Elon Musk dahil bin kişi, yapay zekayı hiç olmazsa 6 ay durdurun diye imza verdi, ‘Bunun bir ahlakına bakalım’ dediler. Onun için çok teşekkür ederim size. Bugün hangi mevzuyu konuşursak konuşalım çok kıymetli yaptığınız… Yapay zekadan, global ısınmadan, nükleer silah tehdidinden konuşmadan hiçbir şey konuşamayız. Bu kesinlikle aklımızda olmalı, umarım bizi dürter ve mahzur olmaya çalışır bu hassaslık zira çeşidimizin tükenişine seyirci kalıyoruz.
Ressamın İsyanı, Gündüz Vassaf, 672 syf., Everest Yayınları, 2023. Kendi yaptığınız işleri de eleştiriyorsunuz, mesela zeka testleriyle ilgili yeri geldi en büyük aksisi olduğunuzu söylediniz. Bu çeşit konuşmalarınız ilgi de çekiyor. Yalnızca diğerlerini değil, kendinizi de eleştirdiğiniz için söylediklerinize güveniliyor. Bu kitapla birlikte Giordano Bruno için imza kampanyası başlattınız. 1600’lerde haksız yere asılmış biri için adalet aramak nasıl aklınıza geldi? Kitabın gerisinde da imza kampanyası var ve hala devam ediyor. Bu kampanyayla istediğiniz şey ne?
Haksızlığa hassaslığım sevgiden kaynaklanıyor. Birinci tanıştığım sevgi, annemin sevgisi. Annemi nasıl sevdiğimi biliyorum. Onunki biraz daha zordu zira hem sevgiyi veriyor hem de beni yetiştirmeye çalışıyor. Bu, daha çok annelere düşen bir iş oluyor biliyorsunuz. Onun için disiplin demesem de orada kırmızımsı ışıklar var biliyorsunuz, yapılır yapılmaz gibi… Lakin annem o denli bir anneydi ki yapılır yapılmaz kısımlarını önüme koyuyor, kararı bana bırakıyordu.
Bence en çok din ismine haksızlıklar yapıldı tarihte. Rableri şad etmek için kurban kesmekten başlayın, bayanları sünnet etmeye daima bir haksızlık var. Bu haksızlıkları yapanlar din ismine hareket eden otoriteler. Bruno unutuldu, gitti. Her ne kadar doğmamış çocukların yarınından sorumluysak, bugün yaptıklarımız ve yarın onlara nasıl bir dünya bırakacağımızdan da, daha doğmamışlardan da sorumluyuz. Geçmişe ses çıkarmamaktan da sorumluyuz. Hele bu türlü örnek olaylar olduğu vakit. Vatikan’ın örtbas etmek istediği olayların üstünde durmayarak Vatikan’a yardımcı olduğumuz için biz de işbirlikçi oluyoruz o otoritelerle. Esasen ‘Cehenneme Övgü’ kitabımı Caravaggio’ya ithaf etmiştim. Bu kitapta da Caravaggio’nun hayatından yola çıkarak hem onu hem Bruno’yu andım. Muhtemelen Caravaggio onun yakılışındaydı. Vatikan baş kesilmesini ressamların görmesini istiyor ki, aziz kurbanlarını yaparken daha gerçekçi olabilsin. Bu imza kampanyası Papa’nın selefleri ismine Bruno’dan özür dilenmesi için. Galileo’dan özür dilediler ancak Bruno’dan korkuyorlar hala.
Sevgiden bahsettiniz, ‘Annem Belkıs’ kitabınızda bu sevgiyi görmüştüm…
Evet, birinci sevgi ondan. Babamı hatırladığımda da yalnızca sevgi hatırlıyorum. O denli bir sevgi yumağında dünyaya gözlerimi açtıktan sonra her gördüğüm beşere sevgiyle bakıyorum.
Bu durum sizin yaralanmanızı da sağlıyor mu? Zira insanların birtakım duvarları var incinmemek, kırılmamak için ancak siz sevgiyle büyümüşsünüz, tek bildiğiniz sevgi vermek.
Kişilerden yara almıyorum ancak haksızlık yapıldığında kendimi kaybediyorum, elim ayağım titriyor. Haksızlığı aslında hepimiz yaşıyoruz. Çocukken de yaşayabiliriz. Çoğumuz anne-baba, çokça öğretmenlerden haksızlığa maruz kalıyoruz ve o bizi dayanılmaz bir hayal kırıklığına uğratıyor. Öfkeyi de içimizde kabartıyor.
Bu öfke bizim kişiliğimizde farklı halde zuhur edebiliyor değil mi?
Olabilir fakat psikolojiye fazla dalıyoruz. Bugünü geçmişimizde arıyoruz, meğer yarınımıza bakıp ne kadar değişebileceğimize bakmalıyız. Şöyle bir ömür ideolojimiz olursa Stoacılar üzere, onun yaptığı onda kalır. Onun beni etkileyip etkilemeyeceğine ben karar veririm. Onun için Stoacılığı benimsiyorum.
Peki Bruno’dan özür dilerler mi? Bu kampanyayla ismini lisana getirmiş oldunuz.
Change.org kampanya başlatmıyor, bizim başlattığımız kampanyaları yönlendiriyor. Kampanyanın yayılması büyüklüğüne ve bize bağlı. Change.org’un kurucusu Uygar Bey, kampanyanın yönlendirmesinde İtalya ve başka ülkelerde ilgileneceklerini söyledi.
‘BURJUVALIĞIMDAN HOŞLANMIYORUM BEN SOKAK İNSANIYIM’
Caravaggio ile 400 yıl ortadan sonra birebir gün İtalya’da bulunmuşsunuz. Öteki ortak taraflarınız neler?
O, sokak insanı, ben de kendimi sokak insanı olarak görüyorum. Burjuva geçmişimden hoşlanmıyorum lakin burjuvayım. Kaçınılmaz ama sokağı da yaşıyorum ve kendi sınıfımın dışında çok arkadaşlarım var. Onlar da bana tahammül ediyorlar. Karşılıklı bir lisan tutturuyor, sohbet ediyoruz. Beni İngilizce’yi güzel konuştuğum için diğer bir sınıfa koymasınlar. Bu bizatihi oluyor, bilerek yaptığım bir şey değil. Ortak bir lisan buluyorduk. Yabancı, Türkçe’yi ana lisanı üzere konuşur, sen bizdensin deriz. Onun geldiği yeri inkar ederiz. Aslında samimi bir sevgi duygusu lakin altında harikulade bir milliyetçilik duygusu yatıyor. Bilmedikleri bir şey varsa o da ortak lisanımızı diğer aidiyetlerden kuruyor olmamız.
‘HANGİMİZ CUMARTESİ ANNELERİ’Nİ HATIRLIYORUZ?’
Haksızlık hakkındaki fikirleriniz neler?
Mesela vapurdasınız, biri çöp atıyor, siz de başıma bir şey gelmesin diye susuyorsunuz. Halbuki orada bir haksızlık var, tabiatın korunması var, Marmara’nın kirlenmesi var. Aslında her haksızlığa karşı çıkmak risk de almaktır. Risk alınabilecek bir sürü haksızlık var; sokakta, okulda, çocuklarımızın yaşantısında gördüğümüz… Susunca o kadar çok alışıyoruz ki haksızlıklara, Osman (Kavala) üzere birine o haksızlığın yapılması çok daha kolay oluyor. Nasıl olsa bunlar unuturlar, vazgeçerler diye. Bunu 80’li yıllarda çok yaşadık. Nükleer silahlara karşı dünyada yer yerinden oynuyordu, artık ise nükleer silahlar, nükleer silahlara sahip ülkeler çoğaldı. Nükleer savaş çıkmasına çok daha yakınız ancak kimse bahsetmiyor. Günün tanınan haksızlıklarına karşı çıkıyor, risk almıyoruz. Risk alınca sizin de canınız acıyor, o vakit da daha çok sahip çıkıyorsunuz. Hangimiz ‘Cumartesi Anneleri’ni hatırlıyoruz? Hatırlamıyoruz zira o riski almıyoruz. Zira o acıyı yaşamadık.
Hayatınızda çeşitli mevzularda risk aldınız ve bunun bedellerini de ödediniz…
Benimki hafif tekrar diğerlerine göre… Her hâlükârda ‘Niçin yaşıyorum?’ diye sorduğunda hayata mana veren şey sevgidir; sevdiğin şeyi yapabiliyorsan tamamdır. Ben yazamadığım vakit huzursuz oluyorum. Demek ki yazmayı seviyorum. Üniversitede kalsaydım da bu kere yazmayacaktım, öbür bir alanla ilgilenecek, araştırma yapacak, bu defa onunla ilgilenecektim. Zira hayatın manası, yaptığın işi sevmek bir yerde. Ölünceye kadar yaşamak. O hayatı keyifli kılmak istiyorsan, acıdan da uzak durmak istiyorsan, bin tane teori, feylesof var. Ben severek hayatın keyfini çıkarıyorum. Sevgi de şöyle bir şey; diğerlerinin yaptığı hoşu takdir edince, yapanın yerine kendinizi koyunca sizi yaşatıyor. Ben de yapabilirim hissi oluyor, o sevgi de geçiyor o vakit.
İçini doldurduğunuz bir şey sevgi tanımınızdan anladığım. Yapılanı takdir etmek ve ben de yapabilirim, bana da örnek oldu deyip, o beşere da hayat sevinci ve takdir edilme hissini vermek..
Evet, bir de o bireye kızamamak… Ben bireye kızmıyorum, onun temsil ettiği fikre kızıyorum. O kanıyı temsil eden milyonlarca insan var. O vakit milyon bireye mi kızacağım?
O vakit Papa’ya da kızmıyor, kilisenin kanısına kızıyorsunuz…
Evet, ona kızıyorum, okuruma kızıyorum. Okurumun ayağa kalkması gerektiğine inanıyorum.
‘KİTABIM BİLDİĞİM HİÇBİR ROMANA BENZEMİYOR’
Bu kitap bugüne kadar çalıştığınız tiplerin toplamı. Roman olarak çıktı ancak biyografi, anı, deneme, kurmaca üzere cinslerin bileşimi. Bu kitap, sizin için bir risk değil mi aslında? Siz bilhassa deneme cinsiyle tanınan bir yazarsınız, bu kitap okuyucuyu zorlayabilir diye düşündünüz mü? Dünyada yayılan bir cins olsa da…
Hem de nasıl. Bildiğim hiçbir romana benzemiyor, basılmayabilir diye düşündüm. Çoklukla yayınevine verirsiniz, yayınevi reddeder yahut kabul eder. Yayınevinin editörü onu hallaç pamuğu üzere dağıtabilir ya da olduğu üzere kabul edebilir. Ben yayınevine göstermekten korktum, utandım, birinci evvel bir editör görsün istedim. Kitabımın üç editörü var. Ben yazmaktan vazgeçmiştim. Editör İdil Kartal, söz kelime okudu bana… Bir kış boyunca her gün 5-10 sayfa okudu. Yalnızca okumakla kalmadı, bak bunu bu türlü de yazabilirsin, şöyle de yazabilirsin dedi. Fevkalade bir şey. Beni metinle buluşturdu tekrar, yoksa vazgeçebilirdim orada. Bilgisayarda 50 kopyası falan vardır. Sonra editör Berrak Hanım’ı (Göçer) arkadaşlarım tavsiye etti, o da kabul etti; 3-4 ay okudu. Ondan sonra da Everest’ten Devrim Hanım (Çakır) metinleri birleştirdi, biçim verdi, son okumaları yaptı. Artık risk değildi, bunu yazdım demekten mutluydum. Bence bitmişti.
Konuşmalarınız daima dolu dolu ve içten. Pekala neden hocalık yapmayı neden tercih etmiyorsunuz?
Onu yapamam artık. ‘Üniversite’ kavramı diğer bir modelde olsa olabilir, bir tartışma kümesi halinde Eflatun’un, Socrates’ın okulları üzere okullar kurulabilse mesela… Lakin bugün hocalık yaptığınız vakit bir üniversitenin otoritesinin eline geçiyorsunuz, sınıfı geçtin geçmedin kararı var. Öğrencilerin bir kısmı size yağ çekmeye mecbur. Hepsi diploma için, yoksa bir mana vermiyor sizin anlattığınıza bir maskaralık…
Siz nerede konuşursanız konuşun, sizi dinleyecek çok insan var. Fakat bunu tercih etmiyorsunuz. Bu da bir tercih.
Evet, üniversitede psikolojinin olumsuz tarafları üzerine çok durdum. Kaç kişi ona karşın gitti psikolog oldu. Mesleğin ahlaki unsurlarını çiğneyerek o işi yapmaya başladı. Onun için o kuruma girmemek daha âlâ bence.
Son olarak ‘Ressamın İsyanı’yla ilgili sizin eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Şanslıyım, fotoğraf çok uzak olduğum bir şey, hiç bildiğim, okuduğum bir husus değil. Lakin talihime arkadaşlarımın birçok ressam. Kitabın art kapağında da Ali Arif Ersen’den de bir cümle var. Fotoğrafla ilgili, ressamla ilgili bir şey yapınca ‘Yahu haddini bilsene’ demedi. Ressamlarla yaşamaktan, içmekten, seyahat etmekten meskende hissettim kendimi…